Харис Аль-Мухасиби және оның танымдық теориясы

Аңдатпа

Бұл мақала Харис әл-Мухасибидің өмірі мен шығармашылығына, сондай-ақ оның танымдық теориясына арналған. Харис әл-Мухасиби – сопылық психологияның негізін салушы. Харис әл-Мухасибидің ахлақ ілімі мухасабат ән-нәфс, яғни өз-өзіне есеп беруге негізделген. Ол адамның әлсіздіктерін жеңуге және Құдайға шын жүректен қызмет етуге мүмкіндік береді.

 Харис Әл-Мухасиби (ум. жылы 243/857) Басрада Араб отбасында дүниеге келген, онда ол хадис ғылымымен және жергілікті аскетикалық дәстүрмен танысқан, аль-Хасан аль-Басрийден бастау алады. Кейінірек ол Бағдадқа көшіп, өз дәуірінің көрнекті ғалымдарының басшылығымен мұқият теологиялық және құқықтық дайындықтан өтті. Олардың арасында сол кездегі ең танымал әділдердің бірі және догматикалық-құқықтық түсініктің негізін қалаушы Мұхаммед бен Идрис аш Шофе болды.

 Жан мен жүректің ең жасырын жетістіктерін зерттеу ойшылға ең алдымен өзін-өзі жоққа шығаруды және ерікті кедейлікті білдіретін қарапайым аскетизмнен асып түсуге мүмкіндік берді. Үстірт аскетизмнің қауіптілігін атап өтіп, ол өзінің ізбасарларын әділдігін әдейі көрсетуден аулақ болуға шақырды.  Оның пікірінше, тақуалық - рия нәтижесі, яғни екіжүзділік, бос әурешілік. Екіжүзділік-рухани тазалық пен кемелдікке жетудегі басты кедергі. Сіз өзіңіздің шынайы ойларыңыз бен ниеттеріңізді талдау арқылы барлық рия іздерінен арылуға болады. Осындай интроспекцияның арқасында ғана адам Құдайға ең керемет түрде қызмет ете бастайды. Оның көмегімен адам екі мақсатқа жетеді: күнәкар әрекеттеріне өкіну және екіжүзділіктен арылу.