Жариялау этикасы
Журналдың редакциялық саясаты мен ғылыми жарияланымдарының этикасы Жариялану этикасы жөніндегі комитеттің журнал редакторларына арналған этикалық жарияланымдар қағидаттары туралы нұсқаулықта (Committeeon Publication Ethics: COPE, Promoting integrity in the Publication Ethics: COPE, Promoting integrity in the Publication Etics және оның келесі қоғамдық зерттеулері және оның қоғамдық зерттеулері бойынша келесі негізгі ақпаратты қамтитын) нұсқаулықта баяндалған ғылыми мерзімді басылымдардың этикалық принциптерін басшылыққа алады. Талаптар:
- Мақалада:
- жіберу кезінде ол жарияланбаған немесе басқа басылымда қаралмаған болуы керек;
- өзіндік зерттеу нәтижелерін қамту;
- автор(лар) нәтижелерін қамту. Барлық авторлар осы журналда жарияланумен келіседі және мақалада авторлардың тізімделу ретіне қарсы емес деп болжанады;
- дәйексөз тізімінде тек зерттеу барысында нақты пайдаланылған рецензияланған дереккөздерді қамту және барлық пайдаланылған дереккөздерді көрсету.
- Авторлар үшін:
Қолжазбаны редакторға жіберу арқылы автор(лар) ешкімнің авторлық құқығын бұзбайтынына кепілдік береді. Авторлар журналдың баспагері Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне шектеусіз мерзімге айрықша құқықтар береді:
- көшірмелердің таралымын шектемей көшіру (жариялау, жария ету, көшірме жасау, тарату немесе өзге де жолмен көбейту) құқығы, мақаланы кез келген жолмен тарату құқығы. Бұл ретте көшірме жасау кезінде мақаланың әрбір данасында мақаланың автор(лар)ының аты-жөні көрсетіледі;
- құрама мақалаға қосылу құқығы;
- көпшілікке қолжетімді ету құқығы;
- мақаланың метадеректерін (атауы, авторының (авторлық құқық иеленушінің) аты-жөні), тезистер, библиографиялық материалдар, мақаланың толық мәтіні және т.б.) тарату және көпшілікке қолжетімді ету, өңдеу және жүйелеу, сондай-ақ оны әртүрлі деректер қорлары мен ақпараттық жүйелерге, оның ішінде жарияланған мақаланың толық мәтіндік нұсқаларына енгізу арқылы пайдалану құқығы.
Авторлар мақалаларға құқықтарды пайдалануға рұқсат етілген аумақ шектелмегенімен келіседі.
Сондай-ақ автор(лар) журналды шығарушыға өзінің жеке деректерін (тегі, аты, әкесінің аты, білімі, жұмыс орны және атқаратын қызметі) шектеусіз сақтау және өңдеу құқығын береді. Дербес деректер оларды әртүрлі дерекқорлар мен ақпараттық жүйелерде сақтау және өңдеу, аналитикалық және статистикалық есептерге енгізу, ғылым, әдебиет және өнер туындылары объектілерінің дербес деректермен негізделген байланыстарын құру және т.б.
Автор(лар) зияткерлік меншік объектілерін және ғылыми мақаладағы авторлық құқық объектілерін рұқсатсыз пайдаланғаны үшін Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес толық жауапты болады.
Автор(лар) журналды шығарушы қолжазбаның плагиатқа тексерілуіне өз келісімін береді.
Автор(лар) ұсынылған қолжазбаның бұрын жарияланбағанын, ұсынылмағанын және басқа ғылыми журналдарға жариялауға жіберілмейтінін растайды.
Автор журнал туралы жалпы ақпаратты, мақалаларды қарау тәртібін, авторларға арналған нұсқауларды және жариялау этикасын қамтитын журналдың редакциялық саясатымен жақсы таныс.
Ұсынылған мақалаларға қойылатын талаптар. Мақала редакциялық талаптарға сәйкес пішімделуі, жарияланбауы немесе жіберу кезінде басқа басылымда қаралуы тиіс, түпнұсқалық зерттеулердің нәтижелерін қамтуы және тек автор/авторлар тобының нәтижелерін қамтуы керек (басқа тұлғаларды енгізуге жол берілмейді).
Мақаланы жіберу кезінде барлық авторлар осы журналдағы жарияланыммен келіседі және мақалада авторларды көрсету тәртібіне қарсы емес деп болжанады, дәйексөз тізімінде тек зерттеу барысында нақты пайдаланылған рецензияланған дереккөздер болуы керек, мақалада барлық пайдаланылған дереккөздер (автор/авторлардың жұмыстарын қоса) көрсетілуі керек.
- Рецензенттер үшін:
Журнал жарияланған ғылыми материалдардың жоғары сапасын қамтамасыз ету үшін екі жақты жабық рецензиялау процедурасын пайдаланады.
Рецензенттер басылымдардың ғылыми сенімділігі мен сапасын қамтамасыз ету процесінің негізгі қатысушылары болып табылады.
3.1. Қарау принциптері
Қарау объектісі автордың жеке басы емес, тек зерттеу нәтижелері мен жұмыстың ғылыми маңыздылығы болуы керек.
Құпиялылық:
Барлық алынған материалдар құпия құжаттар болып саналады.
Рецензенттер бас редактордың жазбаша рұқсатынсыз қолжазбалардың мазмұнын жеке мақсатта пайдалануға немесе үшінші тұлғаларға беруге құқығы жоқ.
Мүдделер қақтығысы:
Рецензент нақты немесе ықтимал мүдделер қақтығысы (мысалы, автормен немесе зерттеумен жеке, кәсіби немесе қаржылық қарым-қатынас) болса, шолудан бас тартуы керек.
3.2. Рецензенттің этикалық міндеттері
Рецензент қолжазбаға объективті, дәлелді және конструктивті баға беруге міндетті.
Сын дұрыс және құрметпен айтылуы керек; Жеке шабуылдарға жол берілмейді.
Плагиат белгілері, ЖИ-ді әділетсіз пайдалану, дұрыс емес ғылыми деректер немесе жарияланым этикасының басқа да бұзушылықтары анықталған жағдайда рецензент бұл туралы редакция алқасына дереу хабарлауға міндетті.
Объективті баға беру мүмкін болмаған жағдайда немесе мақала тақырыбы бойынша құзыреті жеткіліксіз болған жағдайда рецензент бұл туралы редакцияны хабардар етуге және қараудан бас тартуға міндетті.
3.3. Рецензия даярлау стандарттары
Рецензия мыналарды қамтуы керек:
- жұмыстың жалпы сипаттамасы (өзектілігі, жаңалығы, практикалық маңыздылығы);
- материалды баяндау құрылымы мен логикасын бағалау;
- қолданылған зерттеу әдістерін бағалау;
- сыни пікірлер (бар болса) және мақаланы жақсарту бойынша ұсыныстар;
- өзгертусіз басып шығаруға ұсыну;
- пысықтаудан кейін басып шығаруға ұсыну;
- қолжазбаны қабылдамау.
Жариялау мүмкіндігі туралы нақты қорытынды:
3.4. Рецензия дайындау барысында ЖИ құралдарын пайдалану
Рецензенттер грамматиканы тексеру немесе әдебиеттерді іздеу үшін жасанды интеллект құралдарын пайдалана алады, бірақ рецензент барлық резенция нәтижелеріне жауапты болады. Ғылыми талдаусыз толық автоматтандырылған рецензияны генерациялауға тыйым салынады.
- Редакторлар үшін:
Журналдың редакциялық алқасы ғылыми этика мен жарияланымдар сапасының жоғары стандарттарын ұстанады. Бас редактор мен редакция алқасының мүшелері келесі принциптерді ұстануға міндетті:
4.1. Редакцияның кәсіби қызметі
Жарияланатын материалдардың жоғары ғылыми деңгейі мен сапасын қамтамасыз ету.
Редакциялық алқаның отырыстарына белсенді қатысады, әрбір рецензияланатын мақала бойынша өз пікірін дәлелді түрде білдіреді.
Рецензиялар мен ұжымдық талқылау негізінде журналдың әрбір басылымының мазмұны бойынша шешім қабылдауға қатысады.
Әртүрлі ұйымдар мен елдерден ғалымдар мен мамандарды ынтымақтастыққа шақыра отырып, авторлардың географиялық және кәсіби әртүрлілігін кеңейту.
Қолжазбаларды тек ғылыми мазмұны негізінде, жынысы, ұлты, азаматтығы, діни сенімі немесе авторлардың өзге де жеке мінездемелері бойынша кемсітусіз бағалайды.
4.2. Мүдделер қақтығысы
Егер авторлармен немесе олардың ұйымдарымен бәсекелестік, жеке, кәсіби немесе қаржылық байланыстар салдарынан нақты немесе әлеуетті мүдделер қақтығыстары болса, редакторлар қолжазбаларды қараудан бас тартуға міндетті.
4.3. Бас редактордың міндеттері
Бас редактор (немесе уақытша болмаған кезде бас редактордың орынбасары):
Бастапқы техникалық іріктеуден өткен мақаланың тақырыбында құзыреті бар рецензенттерді - ғалымдар мен мамандарды анықтайды.
Редакциялық алқаның пікірлері және ұжымдық талқылауы негізінде материалды жариялау туралы түпкілікті шешім қабылдайды.
Жариялау процесінің барлық қатысушыларының этикалық стандарттарды сақтауын бақылайды.
4.4. Редакцияның авторлармен жұмысы
Редакция мақалалардың авторларымен тікелей өзара іс-қимыл жасайды және жариялау бойынша қызмет көрсететін делдалдық агенттіктермен ынтымақтаспайды.
Редакция авторлар, рецензенттер немесе редакторлар тарапынан жарияланым этикасының бұзылуы анықталған жағдайда жедел шешім қабылдауға міндеттенеді.
4.5. Этикалық қағидаттар
Авторлардың әдепсіз мінез-құлқына:
- Авторлар құрамын бұрмалау;
- Жалған ғылыми мәтіндерді жариялау, деректерді жалған және бұрмалау;
- Дәйексөзді манипуляциялау;
- Плагиат, оның ішінде мәтінді, идеяларды және деректерді заңсыз алу;
- Қолжазбаны бірнеше басылымға бір мезгілде беру.
Рецензенттер мен редакторлардың әдепсіз әрекеттеріне мыналар жатады:
- Мақала мәтінін автордың келісімінсіз үшінші тұлғаларға беру;
- Қараудың құпиялылығы қағидасын бұзу;
- Мақалаларды рұқсатсыз пайдалану;
- Жеке қызығушылық туындаған жағдайда басылымдарға қолдау көрсету.
4.6. Жариялану этикасының бұзылуына реакция
Әдепсіз мінез-құлық анықталған жағдайда:
Қолжазбаны қарау кезінде редакция материалды жариялау процесінен алып тастауға құқылы.
Жарияланғаннан кейін редакция алқасы бұл туралы басқа редакцияларды хабардар ете отырып, мақаланы журналдың веб-сайтынан және ғылыми индекстеу жүйесінен кері қайтарып алу рәсімін бастауға құқылы.
Жарияланымдарды қайтарып алу туралы шешімдер тек дәлелдемелер негізінде және COPE нұсқауларына сәйкес қабылданады.
Жоғарыда көрсетілмеген авторлардың, редакторлардың және рецензенттердің этикалық мінез-құлық нормаларын бұзудың ықтимал жағдайлары Жарияланым этикасы жөніндегі комитеттің (Committeeon Publication Ethics: COPE, Promoting integrity in Scholary Research and its Committee on Publication Ethics: COPE) ғылыми жарияланымдар этикасы қағидаттары туралы нұсқауларының негізінде шешілетін болады.
4.7. Жарияланымдарға түзетулер мен жаңартулар
Жарияланған мақалаларда өрескел қателер (формулалардағы қателер, техникалық себептер бойынша көрсеткіштер) анықталған жағдайда, түзетулер туралы ақпарат кейінгі нөмірлерде орналастырылуы мүмкін.
